Bộ Công Thương xây dựng dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 87/2018/NĐ-CP ngày 15/6/2018 của Chính phủ về kinh doanh khí

Nghị định số 87/2018/NĐ-CP ngày 15/6/2018 của Chính phủ về kinh doanh khí (Nghị định số 87/2018/NĐ-CP) được ban hành phù hợp với điều kiện về kinh phí, tiết giảm chi phí hành chính, tiết kiệm thời gian, nhân lực. Các cơ quan quản lý nhà nước được cung cấp đồng bộ các công cụ và biện pháp quản lý, giúp tiết kiệm nhân lực, chi phí kiểm định, thẩm định hồ sơ và các chi phí hành chính khác. Nghị định số 87/2018/NĐ-CP được coi là phương án tối ưu khi cân nhắc tổng thể các nguồn lực được sử dụng để đạt được các mục tiêu quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh khí tại Việt Nam. Tuy nhiên, khi triển khai áp dụng Nghị định số 87/2018/NĐ-CP đã bộc lộ một số tồn tại, bất cập như:

Thứ nhất, về việc cho thuê chai LPG đối với thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu LPG kinh doanh LPG chai và thương nhân kinh doanh mua bán LPG: Nghị định số 87/2018/NĐ-CP quy định điều kiện cho phép thuê chai LPG đối với thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu LPG kinh doanh LPG chai và thương nhân kinh doanh mua bán LPG. Tuy nhiên, Nghị định số 87/2018/NĐ-CP không quy định cụ thể trách nhiệm của thương nhân cho thuê chai LPG và thương nhân thuê chai LPG. Vì vậy, các cơ quan chức năng đang rất khó khăn trong việc truy cứu nghĩa vụ trong các trường hợp chai LPG không đảm bảo yêu cầu về an toàn, phòng cháy chữa, đo lường, chất lượng hoặc trách nhiệm khi xảy ra rò rỉ, cháy nổ gas.

Hiện nay, thị trường kinh doanh LPG còn tồn tại nhiều vấn đề trong đó nổi bật nhất vẫn là tình trạng chiếm dụng chai LPG, sang chiết LPG trái phép vẫn diễn ra, chưa được kiểm soát một cách triệt để. Việc này không những gây thiệt hại lớn về kinh tế cho các thương nhân kinh doanh LPG mà còn gây mất an toàn cho người sử dụng khi chai LPG và chất lượng LPG không được kiểm soát, nhiều tai nạn đáng tiếc đã xảy ra liên quan đến chai LPG.

Chai LPG và nhãn hiệu hàng hóa thể hiện trên chai LPG thuộc quyền sở hữu của từng thương nhân kinh doanh LPG chai. Hiện nay, việc không quy định rõ về quyền sở hữu nhãn hiệu và chai LPG tạo ra sự bất ổn trên thị trường khi thương nhân thuê chai LPG của các thương nhân khác nhau, sang chiết nạp LPG để kinh doanh.

Thứ hai, về điều kiện thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu khí: Theo quy định tại Điều 6 Nghị định số 87/2018/NĐ-CP sẽ có 3 loại hình thương nhân đáp ứng điều kiện để xuất nhập khẩu khí, bao gồm: (1) Thương nhân xuất, nhập khẩu khí (2) Thương nhân xuất, nhập khẩu LPG kinh doanh LPG chai (3) Thương nhân xuất, nhập khẩu kinh doanh khí qua đường ống với các điều kiện cụ thể đối với từng loại hình thương nhân. Tuy nhiên, Nghị định số 87/2018/NĐ-CP chỉ quy định cấp duy nhất một loại Giấy chứng nhận đủ điều kiện thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu khí. Do vậy, các quy định về nghĩa vụ của thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu LPG  không thể áp dụng cho cả 3 loại hình thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu khí nêu trên.

Thứ ba, về điều kiện thương nhân kinh doanh mua bán khí: Theo quy định tại Điều 8 Nghị định số 87/2018/NĐ-CP và Nghị định số 17/2020/NĐ-CP ngày 05/02/2020 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của các Nghị định liên quan đền điều kiện đầu tư kinh doanh thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước của Bộ Công Thương, các quy định về điều kiện thương nhân mua bán khí có 3 loại hình thương nhân kinh doanh mua bán khí, bao gồm: (1) Thương nhân kinh doanh mua bán khí (2) Thương nhân kinh doanh mua bán chai LPG (3) Thương nhân kinh doanh mua bán khí qua đường ống với các điều kiện khác nhau.

Ngoài ra, theo quy định tại Khoản 4 Điều 8 thương nhân kinh doanh mua bán CNG phải có trạm nén CNG. Tuy nhiên, thực tế trạm nén CNG chỉ loại hình có thương nhân sản xuất, chế biến CNG cần có. Do vậy, quy định nêu trên không phù hợp với thực tế hoạt động của loại hình thương nhân kinh doanh mua bán CNG.

Thứ tư, về trạm cấp khí và trạm nén CNG: Nghị định số 87/2018/NĐ-CP quy định về điều kiện của trạm cấp LPG/LNG/CNG nhưng không quy định việc cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện.

Hiện nay, LPG được dùng nhiều cho hệ thống chung cư cao tầng, LPG/CNG được dùng trong các nhà máy trong khu công nghiệp, khu chế xuất… qua hệ thống trạm cấp LPG/CNG. Việc không quy định cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện cho trạm cấp khí dẫn đến cơ quan quản lý nhà nước không thể kiểm tra, giám sát thiết bị của trạm cấp có tuân thủ và duy trì điều kiện về an toàn và đáp ứng điều kiện phòng cháy và chữa cháy. Ngoài ra, trạm nén CNG chưa gắn với bản chất thực tế hoạt động cung cấp CNG trên thị trường đối với loại hình thương nhân mua bán CNG.

Thứ năm, về quy định lập sổ theo dõi chai LPG: Tại Điều 20, Điều 22, Điều 23, Điều 32 Nghị định số 87/2018/NĐ-CP về Quyền và nghĩa vụ của thương nhân xuất khẩu, nhập khẩu LPG/LNG/CNG; quyền và nghĩa vụ của thương nhân kinh doanh mua bán khí; quyền và nghĩa vụ của thương nhân có trạm nạp LPG vào chai; quyền và nghĩa vụ của cửa hàng bán lẻ LPG chai quy định về việc lập sổ theo dõi hoặc cơ sở dữ liệu điện tử ứng dụng công nghệ thông tin theo dõi LPG chai bán cho thương nhân kinh doanh LPG khác hoặc khách hàng sử dụng.

Việc bắt buộc áp dụng ngay quy định về lập sổ theo dõi chai LPG khiến các thương nhân không kịp tuân thủ quy định của Nghị định số 87/2018/NĐ-CP. Do vậy, khi ban hành đã có nhiều ý kiến trái chiều từ các kênh thông tin truyền thông, của các doanh nghiệp, cửa hàng bán LPG chai vì gây tốn kém nhiều chi phí, thời gian, tăng người làm, giao hàng chậm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh. Ngoài ra, khi chưa thực hiện được công tác số hóa số series chai LPG, các thương nhân đã sử dụng biện pháp ghi chép tay dẫn đến phát sinh tác động phụ như ùn tắc giao thông tại các cửa hàng bán lẻ LPG chai do xe ô tô phải dừng đỗ lâu để giao nhận, đối chiếu series, ngày kiểm định,…; các trạm nạp LPG vào chai phải đầu tư mở rộng diện tích trạm để thực hiện tập kết các LPG chai và chai LPG quay về để tiến hành ghi chép.

Quy định về lập sổ theo dõi chai LPG là một trong những giải pháp mới được quy định tại Nghị định số 87/2018/NĐ-CP nhằm ngăn chặn tình trạng chiếm dụng, cắt tai mài vỏ chai LPG, sử dụng chai LPG quá hạn kiểm định, quá hạn sử dụng, gắn trách nhiệm của chủ sở hữu trước khi lưu thông ra thị trường. Tuy nhiên, việc triển khai đã gây khó khăn cho doanh nghiệp do thiếu lộ trình áp dụng, chưa có quy định ràng buộc các tổ chức, cá nhân có liên quan tuân thủ,… Vì vậy, hầu hết các doanh nghiệp thuộc đối tượng điều chỉnh đã không tuân thủ hoặc thực hiện theo cách đối phó.

Thứ sáu, về quy định hệ thống phân phối: Nghị định số 87/2018/NĐ-CP chưa quy định đầy đủ, rõ ràng về các loại hình thương nhân kinh doanh khí thuộc hệ thống phân phối, đặc biệt là đối với hệ thống phân phối LPG chai, gây hiểu nhầm và lúng túng cho các cơ quan quản lý và các loại hình thương nhân trong quá trình áp dụng (quyền và nghĩa vụ của các thành viên trong hệ thống phân phối không rõ ràng; tuân thủ chế độ báo cáo về hệ thống phân phối và giá bán LPG).

Hệ thống phân phối LPG chai không có sự gắn kết giữa các thành viên tham gia, đặc biệt là hệ thống các tổng đại lý/đại lý đang hoạt động tự phát, manh mún và thiếu bài bản. Do vậy, một số doanh nghiệp kinh doanh LPG thực hiện các hành vi lôi kéo, tranh dành các đại lý kinh doanh LPG chai dẫn đến giá, chất lượng LPG không thể kiểm soát được trên thị trường làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người tiêu dùng trong nước. Hơn nữa, thông qua các tổng đại lý/ đại lý kinh doanh LPG chai, các doanh nghiệp kinh doanh LPG khuyến khích, hỗ trợ các tổng đại lý/ đại lý kinh doanh LPG thu mua, chiếm giữ chai của các đối thủ cạnh tranh, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp cạnh tranh, làm lãng phí nguồn lực và của cải xã hội.

Thứ bảy, về quy định thương nhân kinh doanh mua bán LPG: Qua quá trình theo dõi loại hình thương nhân mua bán LPG, chủ yếu là loại hình thương nhân kinh doanh LPG chai, nhiều thương nhân được cấp chứng nhận đủ điều kiện dưới hình thức thuê chai LPG và mượn nhãn hiệu (chưa đúng bản chất, không kiểm soát được trách nhiệm). Lý do chủ yếu, Nghị định số 87/2018/NĐ-CP không quy định đối với loại hình thương nhân (trước đây là Tổng đại lý/đại lý kinh doanh LPG chai) phân phối LPG chai cho các thương nhân có thương hiệu riêng. Để tiếp tục hoạt động, các thương nhân đã hợp thức hóa thông qua việc ký hợp đồng thuê chai, nhãn hiệu nhằm đáp ứng yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước.

Thứ tám, về quy định kinh doanh LPG chai mini: Hiện nay, trên thị trường, mặt hàng LPG chai mini đang được kinh doanh bởi các loại hình thương nhân với quy mô và quy trình sản xuất và phân phối rất đa dạng. Tuy nhiên, hoạt động kinh doanh LPG chai mini mới dừng ở mức quy định về điều kiện lưu thông của LPG chai mini. Đồng thời, loại sản phẩm này đang bị cấm bán tại siêu thị, trung tâm thương mại và một số loại hình cơ sở thương mại khác. Như vậy, hoạt động kinh doanh LPG chai mini đang thiếu cơ sở pháp lý để quản lý và khuyến khích phát triển.

Từ những tồn tại, bất cập nói trên, việc xây dựng Nghị định thay thế Nghị định số 87/2018/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh khí là cần thiết và phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong giai đoạn hiện nay.

Dự thảo Nghị định được xây dựng với mục tiêu hoàn thiện hệ thống pháp luật về kinh doanh khí theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế tham gia thị trường, thu hút các nguồn vốn, ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ số vào hoạt động kinh doanh khí; thiết lập thị trường khí cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tạo lập hệ thống phân phối khí gắn kết, hiệu quả, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia trước những biến động thị trường của các mặt hàng năng lượng quốc tế và tình hình bất ổn chính trị trên thế giới, đảm bảo phát triển bền vững thị trường khí của Việt Nam trong thời gian tới… Đáp ứng yêu cầu về hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước, không tạo ra khoảng trống pháp lý trong quy định pháp luật; ngăn chặn, phòng chống những hành vi tiêu cực, gian lận, cạnh tranh không lành mạnh trong kinh doanh khí, đặc biệt là trong hoạt động kinh doanh LPG chai; đảm bảo an toàn trong hoạt động kinh doanh khí.

Triệu Thanh Hoa (Sở Công Thương)